ریسک طرف معامله چیست؟ ریسک طرف مقابل یا ریسک طرف معامله، به عبارتی دیگر، خطر عدم انجام تعهدات یکی از طرفین معامله است. این نوع ریسک، در دسته‌بندی ریسک‌های مالی قرار دارد و می‌تواند بر سرمایه‌گذاران هر حجمی تأثیرگذار باشد. برای بهترین درک این مفهوم، می‌توان به بانکداری مدرن اشاره کرد. به عنوان مثال، یک بانک هنگام اعطای وام موظف به ارزیابی و درک ریسک عدم پرداخت اقساط توسط دریافت‌کننده وام می‌شود. از سوی دیگر، شخصی که پس‌انداز خود را در بانک انجام داده، باید احتمال ورشکستگی بانک و از دست رفتن دارایی‌های خود را در نظر بگیرد. در این مواقع، هر دو طرف با مسئله ریسک طرف معامله روبه‌رو خواهند شد.
اهمیت ریسک طرف معامله چیست؟
تمامی سرمایه‌گذاران، چه کوچک و چه بزرگ، در بازارهای مالی به‌طور دائمی با خطر عدم انجام تعهدات طرف مقابل خود مواجه هستند. این واقعیت به معنای وجود یک عدم قطعیت غیرقابل حل در دنیای اقتصاد نیست. در واقع، سرمایه‌گذاران، با درک و قبول یک حد معقول از این ریسک، سعی در افزایش درآمد و کسب سود بیشتر دارند. اگر سرمایه‌گذار، همراه با درک دقیق از خطرات معاملات مالی، برای مواجهه با این خطرات آماده باشد، او در معرض از دست دادن کامل سرمایه خود قرار نخواهد گرفت.
خوشبختانه، در دهه‌های اخیر، آگاهی سرمایه‌گذاران در خصوص ریسک طرف معامله به‌شدت افزایش یافته است. این موضوع، هرچند که از زمان ظهور اقتصاد و نیاز به توافق بین دو طرف یک قرارداد وجود داشته، اما هرگز به اندازه امروز به وضوح و دیدگاه عمومی نرسیده بود.
نمونه‌هایی از ریسک طرف مقابل
ریسک طرف معامله می‌تواند در هر نوع قراردادی، چه کوچک و چه بزرگ، نمود پیدا کند؛ اما گاهاً این نوع از ریسک، منجر به وقوع رویدادهایی بزرگ و تأثیرگذار در تاریخ اقتصاد می‌شود. در زیر دو مثال از این رویدادها را بررسی کرده‌ایم.
۱. چاپ دلار و از دست رفتن پشتوانه یکی از مثال‌های بارز از این ریسک، در سال ۱۹۴۴ رخ داد. در آن زمان، در جلسه‌ای به نام کنفرانس برتون وودز (Bretton Woods Conference) تصمیم گرفته شد که دلار آمریکا به عنوان ارز معتبر جهانی معرفی شود و به طلا وصل شود. طبق این تعهدات، هر دلار آمریکا باید با یک مقدار معین از طلا پشتوانه شود. اما بعد از گذشت چند دهه، دولت آمریکا تصمیم به چاپ پول بدون پشتوانه گرفت و باعث افزایش تعداد دلارهای موجود شد. این موضوع باعث شد که دولت‌های دیگر، که ممکن بود دلارهای خود را به طلا تبدیل کنند، دچار مشکل شوند، زیرا دولت آمریکا قادر به ارائه طلا به مقدار مورد نیاز نبود. این نوع عدم تعهد، نمونه‌ای از ریسک طرف معامله در مقیاس جهانی است.
۲. از هم پاشیدن بازار املاک و مستغلات در سال ۲۰۰۸، بازار املاک و مستغلات با یک شوک عظیم مواجه شد. این شوک به عنوان ریشه‌ی اصلی مدیریت نامناسب ریسک‌های مربوط به وام‌های سهامی ساخته شده بود. در واقع، وام‌های مسکن به اوراق بهادار CDO تبدیل شده بودند و توسط دارایی‌های اصلی پشتیبانی می‌شدند. اما به دلیل تخمین‌های نادرست، بانک‌ها بیش از حد از این CDOها استفاده کردند. به همین دلیل، هنگامی که افراد حقیقی و حقوقی قادر به پرداخت قسط وام نبودند، بانک‌ها با یک بحران مالی بزرگ مواجه شدند که به آن برگردان رکود بزرگ یا The Great Recession معروف است. در اینجا نیز، عدم تعهد وام‌گیرندگان به بازپرداخت، باعث افزایش اندازه و اثرگذاری ریسک طرف معامله شد.
ریسک طرف مقابل در دنیای ارزهای دیجیتال
با ظهور دنیای بلاکچین و ارزهای دیجیتال، امیدواری به حل شدن مشکل ریسک طرف مقابل در معاملات مالی بسیار افزایش یافته است. توزیع غیرمتمرکز و عدم وجود واسطه‌های مرکزی برای دسترسی به دارایی‌ها، این امید را به وجود آورده که مسائل مرتبط با ریسک طرف معامله در این فضا به طرز قابل توجهی کاهش یابد. در وایت پیپر بیت کوین نیز به وضوح بیان شده است که در اکوسیستم بیت‌کوین، تنها استخراج‌کنندگان قادر به دسترسی و تغییر تراکنش‌ها هستند و افراد دیگر نمی‌توانند به طور غیرمجاز دارایی‌ها را مورد تغییر قرار دهند. اما هرگاه که صرافی‌های متمرکز ادغام شوند، ریسک طرف مقابل دوباره مطرح می‌شود.
یکی از معروف‌ترین مثال‌های این ریسک، حوادث هک شدن صرافی‌های مرکزی مانند FTX و Mt.Gox است. افزایش قیمت ارزهای دیجیتال در سال‌های اخیر باعث شده تا هکرها به دنبال فرصت‌های سرقت از این دارایی‌ها باشند، و به همین دلیل، صرافی‌های متمرکز به محل مناسبی برای این حملات تبدیل شده‌اند. حملات هکرها و از دست رفتن دارایی‌ها باعث ناتوانی سرمایه‌گذاران در دسترسی به دارایی‌هایشان و احتمال ورشکستگی صرافی می‌شود.
در مورد قراردادهای هوشمند، همچنان با مشکلات مشابهی روبرو هستیم.
این قراردادها می‌توانند ریسک را به طور چشمگیری کاهش دهند، اما در مواردی مانند قراردادهای مبتنی بر اوراکل، که برای ایجاد وابستگی قیمت بین ارزهای مختلف دیجیتال استفاده می‌شوند، نیاز به استفاده از استیبل‌کوین یا فیات مانند دلار وجود دارد. در این حالت، ممکن است ورود دنیای مالی سنتی ریسک طرف مقابل را مجدداً به وجود آورد.
با این حال، راهکارهایی مانند صرافی‌های غیرمتمرکز و پروتکل‌های هوشمند مانند Arwen و شبکه بلاکچین لایتنینگ، تا حد زیادی مانع هک شدن و از دست رفتن دارایی‌ها شده‌اند. این راهکارها به سرمایه‌گذاران اطمینان بیشتری می‌دهند که ممکن است بتوانند بدون مواجهه با ریسک طرف مقابل، در این فضا سرمایه‌گذاری کنند.
